Γιατί οι Σκηνοθέτες Γράφουν Μυθιστορήματα;

Βέρνερ Χέρτζογκ, Όλιβερ Στόουν, Ντέιβιντ Κόεπ. Και οι τρεις είναι επιτυχημένοι σκηνοθέτες, και οι τρεις έχουν καταφύγει στη συγγραφή βιβλίων. Τι τους έκανε να αναζητήσουν νέους τρόπους έκφρασης;

 «Μην προσπαθήσεις να το αναλύσεις τώρα», δηλώνει ο Βέρνερ Χέρτζογκ μιλώντας στους Financial Times για το πρώτο του μυθιστόρημα «The Twilight World», μια συναρπαστική αφήγηση για το πώς ένας Ιάπωνας στρατιώτης σε ένα απομακρυσμένο νησί στις Φιλιππίνες συνέχισε να πολεμά για δεκαετίες μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, χωρίς να γνωρίζει ότι η σύγκρουση είχε σταματήσει το 1945.

Φέτος το καλοκαίρι κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Μάικλ Μαν «Heat 2», η συνέχεια του επιτυχημένου αστυνομικού δράματος του 1995. Τον περασμένο μήνα κυκλοφόρησε το «Aurora» δια χειρός  Ντέιβιντ Κόεπ, σεναριογράφου του Jurassic Park και σκηνοθέτη του Secret Window. Το βιβλίο ακολουθεί μια δυσλειτουργική οικογένεια μετά από διακοπή ρεύματος σε όλο τον πλανήτη.

Οι κινηματογραφιστές που στρέφονται στα μυθιστορήματα είναι μια νέα τάση στις εκδόσεις. Μόνο τα τελευταία δύο χρόνια, ο Κουέντιν Ταραντίνο μετέτρεψε σε μυθιστόρημα το «Once Upon a Time in Hollywood», ο Μπράιαν ντε Πάλμα έγραψε μαζί με την Σούζαν Λέμαν το πολιτικό θρίλερ «Are Snakes Necessary;», και ο Τσάρλι Κάουφμαν έγραψε το σουρεαλιστικό «Antkind».

Λοιπόν, τι είναι αυτό που παρακινεί τους βετεράνους του Χόλιγουντ να αφήσουν την κάμερα και να σηκώσουν το στυλό; Ο καθένας έχει τους δικούς του λόγους και η πανδημία μπορεί επίσης να έχει παίξει κάποιο ρόλο, αλλά όλοι απολαμβάνουν τη δημιουργική ελευθερία και τις μοναδικές αφηγηματικές δυνατότητες που παρέχει το μέσο.

Βέρνερ Χέρτζογκ

«Με το μυθιστόρημα, έχεις εργαλεία και τεχνικές που απλά δεν σου είναι διαθέσιμα όταν γράφεις ένα σενάριο, κυρίως αυτό που σκέφτεται ή αισθάνεται κάποιος και την ικανότητα να παρεκκλίνεις», λέει ο Κόεπ. Αντίστοιχα, ο Χέρτζογκ έκανε την ιστορία του «The Twilight World» μυθιστόρημα επειδή ένιωθε ότι ο γραπτός λόγος μετέφερε καλύτερα το θέμα της ιστορίας του. «Στην οθόνη, δεν μπορείς πραγματικά να σκεφτείς πολλά για τη φύση του χρόνου», λέει.

Ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματός του, Hiroo Onoda, έχει μια περίεργη σχέση με τον χρόνο. Κρυμμένος στη ζούγκλα, ζει στη δική του παράλληλη πραγματικότητα. «Ο χρόνος για αυτόν», εξηγεί ο Χέρτζογκ, «ρέει σπασμωδικά. Μερικές φορές φαίνεται να στέκεται ακίνητος, μερικές φορές τρέχει. Και, φυσικά, με τον καιρό οι μνήμες αλλάζουν».

Παρά το φιλοσοφικό περιεχόμενο, ο Χέρτζογκ λέει ότι έγραψε το μυθιστόρημα γρήγορα: «Το κείμενο ήταν μέσα μου». Ο Κόεπ είναι πιο ρομαντικός όσον αφορά την εμπειρία. Μετά από δεκαετίες γράφοντας υπερπαραγωγές, βρήκε τη συγγραφή πεζογραφίας «μεθυστική», απολαμβάνοντας την ευκαιρία να παίζει με τις λέξεις και να συνθέτει παρομοιώσεις. Στο «Aurora» και στο «Cold Storage», το πρώτο του μυθιστόρημα, η χαρούμενη λογοτεχνία του ξεφεύγει από τη σελίδα. «Νιώθω ότι σχεδόν ανακάλυψα καθυστερημένα ότι υπάρχουν και άλλα μέσα για δημιουργική έκφραση», αποκαλύπτει.

Όλα αυτά όμως δεν είναι κάτι καινούριο για τους ανθρώπους του σινεμά. Ήδη το 1935, όταν δεν μπορούσε να χρηματοδοτήσει το σενάριό του για μια τσιγγάνα βασίλισσα, ο Έριχ φον Στρόχαϊμ, τιτάνας του βωβού κινηματογράφου, μετέτρεψε την ιστορία σε μυθιστόρημα με τον τίτλο «Paprika». Μετά από τη δεκαετία του 1960 και ο Έλια Καζάν αναδείχθηκε ένας ολοκληρωμένος μυθιστοριογράφος στο δεύτερο μισό της καριέρας του, γράφοντας επτά μυθιστορήματα σε 32 χρόνια. Ο Μάικλ Τσιμίνο ασχολήθηκε επίσης με τη συγγραφή μυθιστορημάτων, αφού τον έδιωξαν από το Χόλιγουντ.

Δεν κάνουν όμως τη στροφή στις ίδια χρονικές στιγμές της καριέρας του. Ο Όλιβερ Στόουν, ο οποίος έχει κερδίσει δύο Όσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας, δηλώνει ότι αρχικά είχε σκοπό να γίνει μυθιστοριογράφος. «Δεν ήξερα καθόλου ότι θα γίνω σκηνοθέτης», λέει. Το 1966, σε ηλικία 19 ετών, έγραψε το «A Child's Night Dream», βασιζόμενος στην παιδική του ηλικία και τις εμπειρίες του από τη διδασκαλία στην Ασία και την ενασχόληση ως καθαριστής σε πλοίο του εμπορικού ναυτικού των ΗΠΑ. «Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που μπόρεσα να εκφραστώ εκτός σχολείου», λέει. Το αποτέλεσμα ήταν ένα αυθάδικο, μπαρόκ μυθιστόρημα, γραμμένο σε ένα μείγμα από γεμάτες και ανθισμένες προτάσεις, στα μισά του δρόμου μεταξύ Χέμινγουεϊ και Προυστ.

Η εκδοτική Simon & Schuster είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον, αλλά τελικά το προσπέρασαν. «Νόμιζα ότι είχα ξεπεράσει τον εαυτό μου, τον είχα υπερβεί και ντρεπόμουν», αποκαλύπτει, προσθέτοντας ότι λαχταρούσε να είναι «ανώνυμος» και έτσι αναχώρησε για να πολεμήσει στον πόλεμο του Βιετνάμ, παίρνοντας όρκο «να μην ασχοληθεί ποτέ ξανά με μυθιστορήματα. «Ήμουν άρρωστος από τον λογοτεχνικό κόσμο στη Νέα Υόρκη - βαρέθηκα με τον εαυτό μου, πραγματικά, και τον εγωισμό μου».

Το χάος του πολέμου τον έστρεψε στο σινεμά. «Ήταν τόσο έντονη μια εμπειρία όπου πρέπει να δώσεις πραγματικά προσοχή με τα μάτια και τις αισθήσεις σου», λέει, προσθέτοντας ότι συνέχισε «για να το μεταφέρει αυτό στον χώρο του κινηματογράφου. Είμαι σε ένα σετ και η κάμερα γίνεται τα μάτια μου».

Κουέντιν Ταραντίνο

Το 1997 κυκλοφόρησε τελικά το «A Child’s Night Dream». «Ντρεπόμουν με κάποια πράγματα», παραδέχεται, αλλά προσθέτει ότι «ήταν σημαντικό για μένα να μην το αλλάξω», θέλοντας να παραμείνει «αυθεντικό στη φωνή ενός 19χρονου». Τώρα ο Στόουν γράφει ξανά πεζογραφία, δουλεύοντας στον δεύτερο τόμο των απομνημονευμάτων του και λέει ότι του αρέσει η διαδικασία της μετάδοσης της «διάθεσης» στη σελίδα.

Ωστόσο, σημειώνουν οι FT, αυτό που μπορεί να αρέσει περισσότερο στους κινηματογραφιστές είναι η αυτονομία που συνοδεύει το γράψιμο. Ο Τσαρλς Αρντάι, εκδότης του Ντε Πάλμα στο «Hard Case Crime», πιστεύει ότι αυτό εξηγεί τελικά γιατί τόσοι πολλοί κινηματογραφιστές στρέφονται στα μυθιστορήματα: «Είναι εξαιρετικά ελκυστικό για έναν σκηνοθέτη ή σεναριογράφο να δημιουργήσει μόνος του ένα έργο. Αυτός είναι ένας τρόπος για να μεταβεί κανείς από το να είναι μία μονάδα από ένα σύνολο, ακόμα και η πιο σημαντική μονάδα, στο να γίνει σολίστ».

Ο Κόεπ συμφωνεί, προσθέτοντας ότι «όλοι σε μια ταινία είναι βοηθοί αφηγητές». Ένα μυθιστόρημα είναι «πιο ικανοποιητικό γιατί είναι περισσότερο δικό σου», λέει, «δεν υπάρχουν άλλες απόψεις που πρέπει να εξετάσεις».

Κι έπειτα δεν υπάρχουν τα όρια των προϋπολογισμών και τα προγράμματα των γυρισμάτων. Ο Χέρτζογκ, σε τυπικά ζωηρό στυλ, παρομοιάζει τη διαδικασία των γυρισμάτων με «χειρουργική επέμβαση ανοιχτής καρδιάς», η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί «υπό περιορισμένες χρονικές συνθήκες». Τα γυρίσματα ταινιών, όπως και οι επιχειρήσεις, είναι ανελέητα αδυσώπητα. «Δεν μπορείτε να κάνετε χειρουργικές επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς που εκτείνονται σε διάστημα δύο εβδομάδων», λέει. «Πρέπει να το κάνεις σε μισή μέρα, διαφορετικά ο ασθενής θα είναι νεκρός».