Λάνθιμος-Νεοφώτιστος: Δυο Έλληνες καθοδόν για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας

Ο Γιώργος Λάνθιμος και o Θανάσης Νεοφώτιστος σαλπάρουν για το Λίντο.

Ένα από τα πιο δημοφιλή κινηματογραφικά φεστιβάλ, και για πολλούς ο προάγγελος των βραβείων Oscar, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας ανοίγει τις πύλες του από τις 29 Αυγούστου ως τις 8 Σεπτεμβρίου.  

Με βενετσιάνικο αέρα και τον Guillermo Del Toro στο τιμόνι ως πρόεδρο της Κριτικής Επιτροπής, η 75η διοργάνωση του φεστιβάλ διαθέτει (και) φέτος ένα άκρως ενδιαφέρον διαγωνιστικό πρόγραμμα που τα έχει όλα- από τον σκηνοθέτη του La La Land, Damien Chazelle, και τον Bradley Cooper σε ρόλο σκηνοθέτη με τη Lady Gaga πρωταγωνίστρια μέχρι τους κλασικούς φεστιβαλικούς αδερφούς Coen, Jacques Audiard, Luca Guadagnino, Olivier Assayas και Mike Leigh, το νεο-φεστιβαλικό László Nemes, τους μεγάλους Μεξικανούς Carlos Reygadas και Alfonso Cuarón και τον σκηνοθέτη της για πολλές λίστες καλύτερης ταινίας όλων των εποχών (Πολίτης Κέιν)... Orson Welles.  

REUTERS / TONY GENTILE

Από αυτήν την πλήρη καλλιτεχνική συντεχνία φέτος δεν λείπουν οι ελληνικές συμμετοχές. Έτσι ο διεθνούς φήμης Γιώργος Λάνθιμος με την αγγλόφωνη ταινία του, The Favourite, καλείται να διεκδικήσει το Χρυσό Λέοντα, ενώ ο Θανάσης Νεοφώτιστος με τη μικρού μήκους ταινία του, Λεωφόρος Πατησίων, διαγωνίζεται στο παράλληλο τμήμα του φεστιβάλ, Orizzonti (Ορίζοντες). 

Ποιοι είναι όμως οι Έλληνες δημιουργοί που με... γόνδολα την ελπίδα πάνε να κερδίσουν τα βλέμματα, τις εντυπώσεις και ίσως κάποιο βραβείο; 

Λάνθιμος, ο διεθνής αλλόκοτος  
Το πρώτο όνομα που σκέφτεται κάποιος αναφέροντας το Greek Weird Cinema είναι αναμφίβολα το όνομα του Γιώργου Λάνθιμου. Ο ταινίες του, όπως και οι ταινίες μιας ομάδας Ελλήνων δημιουργών (Αλέξανδρος Αβρανάς, Άγγελος Φραντζής, Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, Πάνος Κούτρας, κ.ά), είναι το αποτέλεσμα μιας ιδιαίτερης κινηματογράφησης η οποία προωθεί έναν απαιτητικό τρόπο θέασης από το κοινό, αφού πρώτα έρθει σε ρήξη με τα παλαιότερα, παραδοσιακά, κλασικά εκφραστικά μέσα. Το Weird Wave άλλωστε συνέπεσε με την οικονομική κρίση και την γενικότερη αμφισβήτηση που η κρίση επέφερε στην πολιτική και κοινωνική σφαίρα της χώρας.  

AP / Nathan Denette

Οι σκηνοθέτες του Weird Wave όμως, αμφισβητώντας το κινηματογραφικό κατεστημένο, διεκδίκησαν και κατάφεραν να κερδίσουν την αναγνώριση της διεθνούς κριτικής, αναγνώριση για την οποία στάθηκε σταθμός η ταινία Κυνόδοντας του Λάνθιμου, η βράβευσή της στις Κάννες και φυσικά η υποψηφιότητα για Oscar Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.  

Ο Κυνόδοντας αποτελεί χαρακτηριστική ταινία του Weird Wave και του σινεμά του Λάνθιμου, γιατί φέρει κάποια ιδιαίτερα στοιχεία, και μάλιστα σε hardcore βαθμό. Ένα από αυτά είναι η δυστοπική πραγματικότητα που ο Λάνθιμος αγαπά να αποθεώνει στήνοντας τις ταινίες του πάντα πάνω σε ένα ακραίο- σουρεαλιστικό- εξωπραγματικό περιβάλλον το οποίο μέσα στην υπερβολή του αποτελεί σχόλιο για κάποια κοινωνική πραγματικότητα.  

Ένα άλλο στοιχείο του Κυνόδοντα, και της φιλμογραφίας του Λάνθιμου γενικά, είναι ο αντισυμβατικός τρόπος ομιλίας (και υποκριτικής) των ηθοποιών, οι οποίοι φέρονται κάπως παγωμένα, πολλές φορές αποξενωμένοι από το συναίσθημα και τους άλλους. Μόνο με αυτή τη γλώσσα μπορούν να επικοινωνήσουν οι ήρωές του- αν τελικά επικοινωνούν.   

Η γλώσσα αυτή εντείνει την αίσθηση του ανοίκειου που δημιουργούν τα έργα του Λάνθιμου, αίσθηση η οποία άλλοτε χτυπάει κόκκινο, όπως στον Κυνόδοντα ή στις Άλπεις, κι άλλοτε εξασθενεί, όπως στο Ο θάνατος του ιερού ελαφιού. Αξίζει όμως να σημειωθεί πως αυτό το αλλόκοτο στοιχείο που φέρουν οι ταινίες του δημιουργείται με υλικά από την ίδια την πραγματικότητα (εξαίρεση αποτελεί μονάχα ο Αστακός που εξαρχής εξελίσσεται σε ένα φανταστικό σύμπαν). «Όλα τα στοιχεία είναι εντελώς ρεαλιστικά, αλλά το αποτέλεσμα μοιάζει μη ρεαλιστικό», έχει μάλιστα πει ο ίδιος για την Κινέτα.  

Αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν τα βασικά χαρακτηριστικά του τρόπου με τον οποίο στήνει ιστορίες ο Λάνθιμος, ωστόσο,  ίσως θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί το μοτίβο της αναπαράστασης που συχνά δομεί σκηνές από τις ταινίες (η Nicole Kidman προσποιείται πως βρίσκεται υπό αναισθησία για να κάνει σεξ με τον Colin Farrell στην ταινία Ο θάνατος του ιερού ελαφιού) ή και ολόκληρες ταινίες (Άλπεις, Αστακός).  

Τελικά όμως, με ό,τι στοιχεία κι αν πλάσει ταινίες, ο Λάνθιμος καταφέρνει να φτιάξει ένα κόσμο εντελώς δικό του που μιλάει για ένα κόσμο εντελώς διαχρονικό. Αυτή του η ιδιαίτερη τέχνη οδήγησε την πορεία του εκτός Ελλάδας. Τα τελευταία χρόνια ζει στην Αγγλία και ασχολείται με αγγλόφωνες παραγωγές. Μία τέτοια είναι και η ταινία The Favourite, η οποία κάνει πρεμιέρα στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Βενετίας. Οι Olivia Colman, Rachel Weisz και Emma Stone πρωταγωνιστούν στη δραματική ταινία εποχής η οποία αφηγείται την ιστορία της Βασίλισσας Άννας, της Λαίδης Σάρας και των βασιλικών τους δολοπλοκιών στην Αγγλία του 18ου αιώνα.  

Νεοφώτιστος: Ένας αρχιτέκτονας που χτίζει ιστορίες 
Τι να περιμένει κανείς από έναν δημιουργό που η πτυχιακή του εργασία κερδίζει τον Χρυσό Διόνυσο στο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας;  

Ο Θανάσης Νεοφώτιστος, αφού σπούδασε Αρχιτεκτονική, συνέχισε την πορεία του με σπουδές Σκηνοθεσίας, θέτοντας ψηλά τον πήχη και ψηλά συνεχίζει. Στην 37η διοργάνωση του φεστιβάλ της Δράμας, η ταινία μικρού μήκους, Προσευχή,βραβεύτηκε ανοίγοντας ένα δημιουργικό κύκλο για τον οποίο, ως φαίνεται, ο Νεοφώτιστος είναι πανέτοιμος. Σε παλαιότερες δηλώσεις του είχε υποστηρίξει πως δεν ήταν έτοιμος να προχωρήσει στη δημιουργία μιας ταινίας μεγάλου μήκους. Ωστόσο, αφού έκανε, και συνεχίζει να κάνει, τον γύρο του σε διάφορα φεστιβάλ αποσπώντας διακρίσεις για τα μικρού μήκους έργα του, η μεγάλου μήκους ταινία του, Peter and the Wolf, είναι ήδη στα σκαριά και την αναμένουμε.  

Τα Φεστιβάλ της Δράμας είναι ένα περιβάλλον όπου ο Νεοφώτιστος ευδοκιμεί (παρόλου που απέσυρε την τελευταία του συμμετοχή). Η τετραλογία του έρωτα, μια σειρά από 4 ταινίες (Engraved Rose, Fur...Sophie, Film noir, Chinese poison) που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο των σπουδών του, φιλοξενήθηκαν σε φοιτητικά φεστιβάλ.  

Η πραγματική πορεία του στα φεστιβάλ όμως ξεκίνησε με την, επίσης φτιαγμένη στο πλαίσιο των σπουδών του, ταινία Ο Ήλιος και ο Βοριάς, μια εικαστική προσέγγιση στον μύθο του Αισώπου χρησιμοποιώντας στίχους του Γεώργιου Δροσίνη. Σε αυτήν την ταινία, πέρα από το γεγονός πως ξεχωρίζει για τη σκηνογραφία της και την «μίξη» των χρωμάτων με τον χώρο(πράγμα που δημιουργεί την ονειρική διάθεση του παραμυθιού), αρχίζει να διαφαίνεται η σχέση του Νεοφώτιστου με τη μουσική, τον ήχο και τον ρυθμό.  

Στην επόμενη ταινία του, την Προσευχή, ο Νεοφώτιστος απομακρύνεται από τη σκηνογραφική πανδαισία και καταπιάνεται με το θέμα της εφηβείας πλουτίζοντάς το με τα προσωπικά του βιώματα. Μια ταινία όχι για το bullying, αλλά που αφηγείται περιστατικά εκφοβισμού, στην οποία διακρίνεται η αδυναμία του Νεοφώτιστου στα πολύ κοντινά πλάνα. Στον σκηνοθέτη αρέσει να εστιάζει στα πρόσωπα, στα χέρια ή τα πόδια, σπάνια πλαταίνει το πλάνο του, το οποίο στήνει συμμετρικά, ενώ τοποθετεί και κινεί την κάμερα με τρόπο που σχεδόν μαρτυρά την ύπαρξή της.  

Και με αυτά ακριβώς τα στοιχεία συνεχίζει να τραβάει στην ταινία Πωγωνίσκος, ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους που βραβεύτηκε ως το Καλύτερο Ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ της Δράμας (είπαμε, του πάει η Δράμα). Ο σκηνοθέτης επισκέπτεται τους παππούδες του στον «Πωγωνίσκο», στα σύνορα της Ηπείρου. Ο παππούς αφηγείται ιστορίες, η γιαγιά περιποιείται και μαγειρεύει, η παραδοσιακή μουσική συνοδεύει τις ιστορίες για τις νεράιδες, τους Γερμανούς και τον πόλεμο, ενώ η κάμερα εστιάζει ακόμα πιο πολύ χωρίς πια να κρατάει τα προσχήματα πως δεν είναι εκεί.  

Επειδή το ντοκιμαντέρ ταιριάζει στον Νεοφώτιστο, και στην επόμενη ταινία του, Τέσσερις διαστάσεις και μια λάμπα,ασχολήθηκε με αυτό το είδος. Στην ταινία, η οποία ακόμα κάνει την περατζάδα της στα φεστιβάλ, δύο νέες αρχιτεκτόνισσες μας ξεναγούν στη διαδικασία της δημιουργίας χρησιμοποιώντας ένα τηλεοπτικό συνεργείο, μια σπηλιά, μια λάμπα και την καθημερινότητά τους.  

Η τελευταία ταινία του σκηνοθέτη επιστρέφει στο φανταστικό. Η ταινία Λεωφόρος Πατησίων ακολουθεί μία τριανταπεντάχρονη γυναίκα η οποία θα βρεθεί σε ένα μεγάλο δίλημμα: μία πολύ σημαντική οντισιόν για τη δουλειά της ή η ασφάλεια του παιδιού της που είναι μόνο στο σπίτι; Μια ιστορία που με φόντο τους δρόμους της Αθήνας ταξιδεύει στα κανάλια της Βενετίας για να διαγωνιστεί στο Orizzonti.